در هفته ی تهران، برایمان از شکل گیری تهران و روستاهای قدیمی با بافت منسجمی به نام دولاب تعریف می کند که در تمام دوره های تاریخی تامین کننده ملزومات کشاورزی تهران بوده ، از دوشان تپه که مسیر تفرجگاهی بود  تا   کاخی که روزی شاهان قاجار در این محدوده از تهران بواسطه باغات سرسبز و آب و هوای مطبوع و دلپذیرش در آنجا زندگی می کردند .

صحبت هایش تو را می برد به تهران قدیم ،  گویی تاریخ لابه لای صحبت ها و کتابهایش نهفته است. از حمید ناصری کرمانشاهی» می گوییم ، تهران شناس، استاد و محقق اهل منطقه۱۴ که به بهانه هفته تهران تاریخ چندین ساله تهران و هویت محلات قدیمی اش را از زبان این پژوهشگر خوشنام منطقه مان مرور کردیم.

موسس دفتر پژوهش های تاریخی تهران و اهل منطقه۱۴

تحصیلات دانشگاهی اش را در مقطع ارشد و رشته تاریخ گذرنده . علاقه وافرش به تاریخ باعث شده تاریخ شهرداری تهران را به صورت اختصاصی پیگیری کند. او که نخستین کتابش را در دوره دبیرستان با عنوان سقوط یک استعمارگر تالیف و ۲۳عنوان کتاب در رزمه فعالیت هایش قرار دارد، نویسنده کتاب ۵ جلدی۱۰۰سال تاریخ شهرداری تهران است و در این کتب با عنوان بناهای تاریخی شهر تهران به بیان تاریخ شفاهی تهران در صد سال اخیر می پردازد.  

حمید ناصری تنها مجموعه دار اسناد بلدیه تهران که کتابش با عنوان شکل گیری تاریخی محله کتاب برگزیده شهرداری است علاوه بر اینکه بیش از ۲۰سال کار مطالعاتی تهران شناسی و تاریخ مدیریت شهری انجام داده، در کارنامه این مورخ تحریر کتاب ها و بیش از۱۵۰ مقاله زیادی وجود دارد.

این ساکن منطقه که موسس دفتر پژوهش های تاریخی تهران و جمع اوری کتاب های تهران و مدیریت شهری است و سالهاست تاریخ دارالخلافه را برای دانشجویان و علاقه مندان شیرین روایت می کند، معتقد است: تهران این شهر پویا وهمیشه بیدار، با وجود ابنیه ها و بافت همچنین وجود اقوام مختلف، شهرهویتی، تاریخی و فرهنگی است که ظرفیتهای متنوع و با ارزشی برای گردشگری دارد.

تاریخ آغاز کار شهرداری ها در تهران

مطالعه تاریخ شهر تهران نشان میدهد تهران درگذشته  108 آبادی بود شهری خوش آب و هوا که  در دوره قاجار دارالخلافه نامیده شد.

ناصری به سفر دکتر پولاک در سال ۱۲۹۸ که به  تهران اشاره می کند  و اینکه او در سفر نامه اش می گوید: تهران دهی است از توابع ری که می توان در هوای خوشش جراحی انجام داد؛ در صورتیکه درسفر بعدی خود در  سال۱۳۱۴ و با توسعه شهر، ری را دهی در کنار تهران نام می برد.

ناصری با نقل این موضوع عنوان می کند که آهنگ توسعه و اعتبار یافتن تهران روز به روز افزون شد و  این  بین   باغ ها کم کم از بین رفتند ، خانه سازی شهر تهران کم کم  گسترش یافت و  108با ادغام ۱۰۸ آبادی  تهران قدیم که بیشتر تفرجگاهی برای پادشاهان قدیم بود در گذر زمان  به پایتخت ایران تغییر کرد.

ناصری به فعالیت شهرداری در تهران نیز اینطور اشاره می کند: ناصرالدین شاه قاجار حدود سال ۱۲۸۲ قمری با توجه به سفرهای زیاد به فرنگ و تجربیات کشورهای اروپایی در باب اداره امور مملکت تصمیم گرفت در بیستمین سال حکومت خود اداره‌ای به نام احتسابیه مشتمل بر ۱۱ نفر را برای اداره امور شهر تهران راه‌اندازی کند. محتسبانی که وظیفه اصلی شان مدیریت امور شهری و برقراری امنیت و نظم شهر و… بود.

  به گفته وی در واقع اولین بلدیه رسمی در زمان مظفرالدین شاه قاجار پایه‌گذاری شد و هدف آن “حفظ منافع شهرها و ایفای حوائج اهالی شهرنشین اعلام شد.

نخستین نشانه های شهرسازی معاصر در منطقه۱۴

عملیات شهرسازی و توسعه خیابان ها درروند توسعه تهران درحال شکل گیری بود. در فاصله سال های ۱۳۳۲ تا۱۳۵۷شکل تازه ای از ساختمان سازی و شهرک سازی آغاز شد و بساری از شهرک های تهران مربوط به این دوره است. به گفته ناصری  چهارصد دستگاه اما نخستین تجربه ساخت خانه های ارزان قیمت توسط دولت در تهران به شمار می آید. ناصری می گوید: این بخش تاریخی منطقه شاهد و نشانه هایی شهرسازی معاصر است.

این طرح را معمارهای مدرن آن دوره تهیه کردند و برای خانه سازی در چهارصد دستگاه تمام مکان های مورد نیاز مانند درمانگاه، مسجد ، مدرسه و… در نظر گرفته شد و خانه های یک و دو اشکوبه برای طبقات کم درآمد. به گفته وی طرح چهارصد دستگاه را باید یکی از مصادیق موفق توسعه شهری در تهران به حساب آورد.

قدمت دولاب بالاتر از شمیران و ری

ناصری با اشاره به قدمت ۶هزاره تهران که طبق کاووش های باستان شناسی تخمین زده شده همچنین با اشاره به قدمت ۲هزار ساله شمیرانات،  قدمت دولاب را بیشتر از شمیران وری و یکی از محله های  مهم تهران می داند.

ناصری ادامه می دهد: طبق مشاهدات باستان شناس فرانسوی دولاب بیش از ۶ هزار سال قدمت دارد و وقتی شمیران و ری وجود نداشت سابقه سکونت در روستای دولاب وجود داشته است.

او همچنین به قدیمی ترین نوشته در کتب قدیم از تهران مربوط به سده سوم و چهارم هجری اشاره می کند آنجا که نام محمد ابن حماد طهرانی دولابی نیز به میان می آید .ناصری با استناد به این اسناد دولاب را قدیمی تر از تهران می داند.

دروازه دولاب یکی از مهمترین دروازه مهم تهران بود

طبق شواهد تاریخی دروازه دولاب  یکی از مهم ترین دروازه های تهران است. ناصری در این باره می گوید: در دوران پاداشاهی ناصرالدین شاه اطراف تهران خندق های ایجاد شدو ۱۲ دروازه اطراف این خندق ها احداث شد که بین این ۱۲ دروازه دروازه دولاب بواسطه  ورود محصولات صیفی و لبنی به شهر تهران(دارالخلافه) که اتفاقا از همین منطقه به دلیل وجود باغات و اراضی کاشت صیفی  تامین و تهیه می شد همچنین بواسطه وجود یخچال هایی که پشت این خندق از محدوده آهنگ تا میدان شهدای کنونی بواسطه شرایط اقلیمی ایجاد شده بود تا یخ اهالی شهر در فصل گرم سال تامین شود اهمیت ویژه ای داشت .

ناصری در ادامه از دروازه قزوین، شمیران، حضرت عبدالعضیم و خراسان در کنار دروازه دولاب به  عنوان  5 دروازه مهم و اصلی شهر تهران نام می برد.

نخستین اقوام و مشاغل در محلات قدیمی تهران

ناصری تهران را به زعم بسیاری از جامعه شناسان شهری ناهمگون و دارای اقدام مختلف عنوان می کند. شهری که  نخستین ساکنان قدیمی اش  از جمله  ساکنان   دولاب  اقوامی از بخش های مرکزی ایران بودند . اقوامی که به گفته ناصری بواسطه موقعیت جغرافیایی و آب و هوای ییلاقی این بخش از تهران اینجا ساکن شدند. به گفته او بواسطه نزدیکی منطقه ۱۴ به محدوده بازار تهران کم کم اقوامی از لواسانات و شمال ایران نیز ساکنین اینجا شدند و صنوفی را تشکیل دادند. اصنافی چون چوب فروشی و مسگری  که به گفته وی نخستین و قدیمی ترین صنوف تهران به شمار می آید.

 ظرفیتهای تاریخی منطقه۱۴  جاذبه گردشگری تهران است

ناصری می گوید : تهران شهر هویتی پویا ست و  اگر به صنعت گردشگری اش توجه شود  مقصدی برای حضور توریست و انتخاب برتر برای گردش و تفرج  خواهد بود.

  او وجود موزه ها،کاخ ها و ابنیه هایی چون عمارت وثوق  و برج هایی که به فاصله ۷۰۰سال  در تهران ساخته شد را فرصتی برای این مهم می داند.

فرصتی که به گفته ناصری با وجود  مشاهیر بزرگ و شهدای شاخصو ابنیه های قدیمی منطقه۱۴ به تنهایی ظرفیت گردشگری برای این بخش از تهران به شمار می روند.

ناصری از اهمیت ارامستان تاریخی دولاب به عنوان با ارزش ترین گنجینه هویتی منطقه و میراث گردشگری تهران نام می برد.   

اینکه این آرامستان که از ۴ بخش مجزا تشکیل شده و  از ردپای سربازان جنگ جهانی دوم مدفن در این گورستان تا مقبره شاهزاده گرجی ساخته  به دست معمار روسی  و کلیساهای مختلف جذابیت این آرامستان ها را چندبرابر کرده است. به باور او این بخش هویتی منطقه در کنار باغات و سرانه سبز باقی مانده از تهران قدیم جاذبه گردشگری تهران خواهد بود و چنانچه در معرض عموم قرار گیرد ، گزینه مناسب و دلپذیری برای پر کردن اوقات فراغت و آشنایی شهروندان با جاذبه های این شهر و تهران انتخاب نخستشان برای سفر خواهد شد.