مقدمه:
انسان موجودی اجتماعی است وبرای تأمین نیازهای خود از لحظه ی تولد تا مرگ در اجتماع زندگی می کند. او بطور دایم در تعامل با انسانهای دیگر است و بدون وجود آنان نمی تواند بطور صحیحی به زندگی خود ادامه دهد. بنابراین،« موضوع اجتماعی شدن» و«اجتماعی کردن» انسانها از همان آغاز خلقت بشر مطرح شده ودر تمام دوران حیات زندگی گروهی بشرنیز تداوم یافته است. بر این اساس، کسب مهارتهای اجتماعی به عنوان یکی از مهارتهای مهم زندگی ، امری ضروری تلقی می گردد .
مهارتهای اجتماعی، یادگیری دانش ومهارتهای پیچیده ای را که در آینده مورد نیاز بشر است را امکان پذیر می نماید و انسان را قادر می سازد که دانش ونگرش وارزشهای خود را به عمل آورد تا بلکه در شرایط مختلف با سایرین به نحو مطلوب وشایسته ای، ارتباط برقرار کند تا هم خود وهم دیگران، راحت تر زندگی نمایند .
تعاریف :
*مهارتهای اجتماعی، مجموعهای از رفتارهای هدفمند، به هم مرتبط ومتناسب با وضعیتی هستندکه آموختنی بوده وتحت کنترل فرد ودارای واحد رفتاری مجزا می باشند.
*مهارتهای اجتماعی، دانستن چگونه رفتار کردن در وضعیتهای گوناگون است.

• مهارتهای اجتماعی به رفتارهایی گفته می شود که شالوده ی ارتباطات موفق رودر رو را تشکیل می دهد .
• مهارتهای اجتماعی، رفتارهای معین وآموخته شده ای هستندکه افراد در روابط میان فردی خود برای کسب تقویتهای محیطی یا حفظ آنها انجام می دهند.

• مهارتهای زندگی (اجتماعی) از رویکرد یونسکو:
سازمان علمی وفرهنگی یونسکو، مهارتهای اساسی زندگی را تحت عنوان مهارتهای هزاره سوم یا چهار ستون کلاس جهانی به چهار دسته ی ذیل، تقسبم بندی کرده است.
۱- مهارتهای آموزشی برای بقا : این دسته از مهارتها شامل مهارتهای خواندن ونوشتن ، مهارتهای فناوری، ارتباطی، انتخاب آزادانه، تفکر انتقادی، حل مسأله، تصمیم گیری وتوانمندی می باشند.
۲- درک جایگاه خود در جهان : در این دسته، مهارتهایی مانند تبادل نظر، کارآفرینی، آگاهی ودرک فرهنگها ، خلاقیت، بصیرت وانطباق پذیری مورد تأمل قرار می گیرد .
۳- درک جایگاه جامعه : توانمندی کارگروهی، جامعه پذیری، خدمات جامعه، آموزش جامعه، آگاهی وآموزش جهانی در این دسته از مهارتها، جای می گیرند.
۴- درک مسؤولیت پذیری خود: مهارت تعهد به رشد فردی از طریق یادگیری مادام العمر ، توسعه ی نظام ارزشهای فردی ، تعهد به سلامت فردی وجمعی در این طیف از مهارتها قرار گرفته است.
انواع مهارتهای اجتماعی-اخلاقی از نظر کارکردی:
مهارتهای اجتماعی –اخلاقی، از نظر کارکرد در سه طبقه قرار می گیرند:
الف) مهارتهای اجتماعی-اخلاقی که رشد ارتباط اجتماعی را تسهیل می کنند: اکثریت مردم برقراری ارتباط با دیگران را یک هدف مطلوب وتجربه ای پاداش دهنده ویا به عبارتی یک رویداد تقویت کننده می دانند. این گونه تعاملات، عبارتند از : وعدهی دیدار ، داشتن هم صحبت ودوست صمیمی یا ملاقات افراد در میهمانی ها وسایر اجتماعات غیر رسمی.
ب) مهارتهای اجتماعی –اخلاقی که در بافت بین فردی برای نیل به تقویتهای غیر اجتماعی به کار می روند. مثلاً مهارتهای مصاحبه ی شغلی در یک بافت اجتماعی وجود دارند ولی تقویت کننده ای که اکثر متقاضی ها در پی آن هستند، استخدام است ونه ایجاد یک رابطه.
پ) مهارتهای اجتماعی- اخلاقی که مانع از دست دادن تقویتهای جاری می شوندکه شامل توانایی های متعدد برای مقابله با رفتارهای نامعقول دیگران می باشد مانند جرأت «نه گفتن».
شاخص های مؤثر در انتخاب مهارتهای اجتماعی-اخلاقی:
• نیازهای فردی وتفاوتهای فردی.
• نیازهای جامعه ومحل زندگی فرد.
• شرایط وموقعیتهای اجتماعی که فرد در آن زندگی می کند ورشد ونمو می یابد.
• سن وجنسیت افراد وسطح رشد جسمی وعقلی فرد.
• شرایط جامعه ی ملّی وجهانی حال وآینده فرد.
مؤلفه های مهارت اجتماعی:

1. مهارتهای اجتماعی، هدفمند هستند: ما از این رفتارها برای کسب نتایج مطلوب استفاده می کنیم وبنابراین برخلاف سایر رفتارها که اتفاقی یاغیر تعمدی هستند، مهارتهای اجتماعی از هدف برخوردارند.
2. یکی از مؤلفه های مهارت اجتماعی، «ماهرانه و به هم مرتبط بودن» این توانایی هاست. یعنی آنها رفتارهای متفاوتی هستند که به منظور دستیابی به هدفی ویژه مورد استفاده قرار می گیرند وما بطور همزمان ازآنها استفاده می کنیم.
3. متناسب بودن مهارتهای اجتماعی باوضعیت: فردی از لحاظ اجتماعی، ماهر است که بتواند رفتارهایش را متناسب با انتظارات دیگران تغییر دهد.
4. مهارتهای اجتماعی، واحدهای رفتاری مجزا هستند: فردی که از لحاظ اجتماعی مهارت دارد قادر است رفتارهای مختلف مناسبی داشته باشد.
5. مهارتهای اجتماعی، آموختنی هستند: در حال حاضر تمامی پژوهشگران چنین اتفاق نظر دارند که بیشتررفتارهای اجتماعی، آموختنی هستند.
6. افرا د براین مهارتها، کنترل شناختی دارند. کسی که از لحاظ اجتماعی، کمبود مهارت دارد از فرآیندهای فکری لازم بر استفاده از این عناصر در تعاملات خود بی بهره می باشد.
   عناصر اصلی در ارزیابی نشانه های مهارتهای اجتماعی:
7. مهارتهای اجتماعی بطور معمول آموخته می شوند.
8. مجموعه ای از رفتارهای کلامی وغیر کلامی گوناگون و ویژه اند.
9. مستلزم داوطلب شدن وارائه ی پاسخهای مناسب ومؤثرند.
10. تقویتهای اجتماعی دیگران را به حداکثر می رسانند.
11. ماهیتی تعاملی دارند وبه زمانبندی مناسب وتأثیر متقابل برخی از رفتارها، احتیاج دارند.
12. تحت تأثیر عوامل محیطی همچون سن، جنس و پایگاه طرف مقابل قرار می گیرند.
    انواع مهارتهای اجتماعی:
    مهارتهای اساسی اجتماعی- اخلاقی، توانمندی های متعددی را در بر می گیردکه به شرح ذیل، به برخی از مهم ترین آنها می پردازیم:
    الف) مهارت گوش دادن: گوش دادن شامل شنیدن، فهمیدن و به خاطر سپردن است وعناصری مانند تمرکز حواس ودقت در خوب گوش دادن، باعث یادگیری بهتر ویادآوری مطالب می شود.
     برای کسب مهارت در «گوش دادن فعال» نکات ذیل باید رعایت شوند:

• به گوینده (حفظ ارتباط چشمی مناسب) نگاه کنید.
• از قطع کردن سخن دیگران بپرهیزید.
• با دقت وتوجه ی عمیق به سخنان گوینده گوش دهید.
• از فکر کردن به موارد دیگر به هنگام گوش دادن خودداری کنید.
• سر را به علامت تأیید گفته های گوینده، تکان دهید.
• از تقویتهای کلامی (آها، هوم، متوجه ام، بله و…) استفاده نمایید.
• برخورد غیر داورانه داشته باشید.
• پرسشها یی مناسب برای درک بهتر موضوع، طرح کنید.
• از انجام حرکاتی بپرهیزیدکه رشته ی تفکر وکلام را از دست گوینده خارج می کند.
  ب) مهارتهای سخن گفتن: افرادی که تمایل دارند پیشرفت کنند، باید صحبت کردن را تمرین کنند. سخن کامل، سخن بجا وخوب سخن گفتن وگزیده گویی از امتیازهای چنین افرادی به شمار می آید.
   اصول سخن گفتن:

1. اصل آمادگی: برای موفقیت در سخن گفتن باید به خوبی آماده شوید.
2. اصل دسته بندی: تنها دو یا سه محور (ایده) را برای سخنرانی انتخاب کنید.
3. اصل حالات وحرکات: برای ایراد بیاناتی مؤثر وقابل درک وفهم تلاش کنید تا حالات چهره وبدن شما به مؤثر ساختن بیانات شما کمک کنند .
4. اصل کلمات کلیدی: برای یاد آوری نکات مورد نظر خود، از واژگان وعبارات کلیدی استفاده کنید.
5. اصل حسن ختام: برای یک پایان مفید وپویا تلاش کنید.
6. اصل آهنگ کلام: نباید تُن صدای شما بلند ویا پایین باشد وسرعت ایراد مطالب نباید خیلی زیاد ویا خیلی با مکث وتوقف باشد.
7. اصل اعتقاد به پیام: برای مؤثر بودن سخنان خود باید به پیامتان واهمیت آن برای شنوندگان ، اعتقاد داشته باشید.
8. کسب تجربه وبکارگیری ابزار: توانایی در سخن گفتن، تنها با یک تجربه حاصل می شود و با هر سخنرانی ، شما پخته تر می شوید.
   پ) مهارت پرسش کردن: خوب پرسیدن ، یکی از اقدامهای اساسی برای خوب یاد گرفتن است وبعضی ها هم گفته اند که خوب پرسیدن، نصف آموختن است.
   اصول مورد توجه برای دستیابی به مهارت پرسش:
   برای رسیدن به مهارت پرسش، باید نکات ذیل را مورد توجه قرار داد:
9. پرسش ها نباید مبتنی برسنجش حافظه ومعلومات ذهنی باشد.
10. پاسخ پرسشها نباید به صورت بلی یا خیر باشد.
11. باید برای فراگیر به منظور پاسخ دادن، وقت کافی در نظر گرفت.
12. پرسشها باید به صورتی مطرح شوند تا فراگیران برای پاسخگویی به آنها به تفکر بپردازند.
13. افراد باید از طریق سؤالهای پیگیر وهدفدار به سوی نتیجه ی مورد نظر، سوق داده شوند.
    ت) مهارت برقراری ارتباط: ارتباط به معنای ابراز عقیده ی خود به دیگران است به گونه ای که بتوانند به سادگی و روشنی آن را دریابند.
     توصیه هایی در باب یک ارتباط اثربخش:

• توجه کنید پیامها ساده، کوتاه وجذاب باشند تا انگیزه ی شنیدن یا دیدن را ایجاد نمایید.
• سعی کنید واژه ها، روشن وقابل فهم انتخاب گردند ودر جلسه هایی کوتاه، بیان شوند.
• دقت نمایید در پوشش، آرایش و بکارگیری پیامها ومثالها ، به فرهنگ وارزشهای مخاطبان ؛ بی حرمتی نشود.
  ث) مهارت ارتباط اجتماعی: ارتباط اجتماعی، عبارت است از فن انتقال اطلاعات اجتماعی وافکار ورفتارهای انسانی عمومی از یک شخص یا جمعی به شخص یا جمعی دیگر.
  انواع ارتباط اجتماعی:

1. ارتباط شناختی: عبارت است از نفوذ در دنیای افراد وشناخت جنبه های وجودی آنان
2. ازتباط کلامی: شناخت توانمندی های کلامی وذهنی وبرتری های خاص یا هرنوع شایستگی های دیگر افراد وبحث وگفت وگو با آنان.
3. ارتباط عاطفی: توجه به احساسات وعواطف طرف ارتباط وپذیرش شخص همان گونه که هست.
4. ارتباط تشویقی: تشویق باید از روی شناخت عمیق استعدادهای فرد صورت گیرد. این ارتباط با درک، همگام و همسطح شدن حاصل می شود.
5. ارتباط مشاوره ای: با استفاده از مشاوره، با احساس همدلی توسط مشاور وعرضه ی راههای درست وعواقب آنها، تصمیم گری به عهده ی مراجع گذاشته می شود وبدین وسیله کمک قابل توجهی به او شده وروند ارتباط، بهبود می یابد.
6. ارتباط الگویی: همه ی انسانها به الگو نیازمند می باشند تا بتوانند در ارتباطهای اداری، اجتماعی وحتی خانوادگی موفق تر باشند.
   نتایج ارتباط اجتماعی:

• تا اطلاعات، افکار ونظریات به درستی در جامعه، انتقال وتوزیع می شود.
  *از استعدادهای میان فردی ودرون فردی نشأت می گیرد.
  *مهارتی است لازم که همه باید بیاموزند وبه کار برند.
  *نظارت اجتماعی را اضافه می کند وموجب رونق اقتصاد اجتماعی می شود.
  ج) مهارتهای دوستی ودوستیابی: دوستی یا محبت ، مهارتی است برخاسته از عواطف واحساسات که دارنده ی آن، دیگری را به خاطر وجود ارزشهای باطنی ومعنوی دوست دارد.
  آثار محبت ودوستی:
• محبت، موجب الفت وپیوند قلبی بین افراد جامعه می شود.
• بسیاری از مسائل روان شناختی که نتیجه ی اضطراب و تنهایی است از میان می رود
• دوستی ومحبت، موجب افزایش ایمان می شود .
• محبت، موجب تقویت دین ودینداران می گردد.
  چ)مهارت همکاری وتعاون: یکی دیگر از انواع مهارتهای اجتماعی ، «همکاری وتعاون» است که به معنای با هم کار کردن ، به یکدیگر کمک کردن وشرکت در کاری می باشد. در باب اهمیت وضرورت همکاری نیز می توان گفت که:
• انسانها برای بهبود شرایط زندگی ورویارویی با تهدیدهای گوناگون، ناگزیر به از همکاری وتشریک مساعی می باشند.
• همکاری در سطح بین المللی خود موجب تحقق امر توسعه یا ارائه ی کمکهای انسان دوستانه در سطح بین المللی می شود.
  ح) مهارت شهروندی:به عضو یک اجتماع سیاسی که دارای حقوق و وظایفی در ارتباط با این عضویت است، «شهروند» اطلاق می شود. مطابق با این مهارت، تمامی اعضای جامعه دارای نقشها و وظایفی هستند ونسبت به سرنوشت جامعه ی خود نیز مسؤول می باشند. همه ی مردم دارای حقوق اجتماعی ، سیاسی واقتصادی و… هستند ورعایت این حقوق نیز موجب تحکیم روابط انسانی مطلوب ورشد تعالی انسان و جامعه می شود.
  خ)مهارتهای همسایه داری: همسایه داری، مصداق واقعی وعینی همزیستی است که یکی از مهارتهای مورد توجه ی سازمان علمی وفرهنگی یونسکو می باشد . در اسلام نیز که برنامه هایی جامع برای سعادت بشر در دنیا وآخرت، تنظیم نموده در مورد همسایه داری؛ توصیه های سودمندی شده است.
  د) مهارت میهمانداری: میهمانداری یعنی با هم زیستن ، با هم بودن وهمنشینی مثبت . یکی از صفات پسندیده ی انسانی واجتماعی که سرچشمه ی بسیاری از فضایل دیگر است، صفت میهمانداری وسخاوت است.
  ذ)مهارت احترام به دیگران: انسان موجودی قابل احترام است، زیرا کرامت وشرافتی ستودنی دارد.احترام به انسان، از دو بُعد اساسی ، ابعاد شخصیتی وحیثیتی مورد احترام او و دیگری تبیین روشهای تکریم او مورد توجه وبررسی است.
  نتیجه گیری:
• بطور کلی مهارتهای اجتماعی، به رفتارهای آموخته شده ومقبول جامعه اطلاق می شوند. *مهارتهای اجتماعی، رفتارهایی هستند که شخص می تواند بااستفاده از آنها، با دیگران به نحوی ارتباط متقابل برقرار کند که به بروز پاسخهای مثبت وپرهیز از پاسخهای منفی بینجامد.
• با توجه به اینکه انسان، موجودی شایسته ی احترام است وپس باید بتواند در سرنوشت اجتماعی خود دخالت کند وجایگاه خود را در جامعه نیز به درستی درک نماید و همچنین بتواند مسؤولیت خویش را در جهت رشد فردی وتوسعه ی اجتماعی ، اعم از ملّی وجهانی؛ با سلامت وموفقیت به انجام برساند پس لازم است که این مهارتها رابیاموزد وآنها را با دقت هرچه تمام تر به کار بندد.

حسن عبدل